موزیک

چنگ

در بین سازهای پرمخاطب جهانی، میتوان گفت قدمت ساز ” چنگ ” از تمامی آنها بیشتر میباشد. گفته میشود ریشه این ساز به مصر باستان بازمیگردد اما نقش و نگار آن در تخت جمیشید و همینطور نام این ساز در اشعار کهن ایرانی نیز قابل مشاهده است.

همچنین این ساز به دلیل ساختمان پیچیده ای که دارد و دشواری در ساخت آن، همواره از قیمت بالایی برخوردار بوده است.
امروزه نیز ساز چنگ در تمامی دنیا با نام ” Harp ” شهرت دارد و مورد استفاده قرار میگیرد.این ساز در سبک رپ تقریبا کارایی ندارد. در ادامه ی این مقاله قصد داریم بیشتر با این آشنا شویم و در رابطه با با تاریخچه، ساختار، روش کوک کردن، نحوه نگهداری .و همچنین نوازندگان مشهور ساز هارپ به طور کامل و جامع شناخت پیدا کنیم؛
تاریخچه چنگ

ابداع ساز چنگ به حدود ۶۰۰۰ سال پیش بازمیگردد؛ برخی ها معتقدند که این ساز در کشور مصر باستان متولّد شده و برخی دیگر بر این باورند که این ساز از جمله سازهای اصیل ایرانی و زاده ی شهر خوزستان میباشد. ظاهر ساز چنگ نیز تا حدودی برگرفته از کمانی است که تیر روی آن قرار گرفته و کشیده شده است.
طبق نقش و نگارهایی که روی ستون های تخت جمشید در دسترس است، قدمت این ساز در ایران را به زمان ساسانیان و در دوران خسرو پرویز نسبت میدهد. در حال حاضر این ساز به اشکال مختلف و با نام های مختلف در سرتاسر جهان رایج و متاسفانه در ایران که احتمالاً خاستگاه این ساز زیبا و اشرافی میباشد، دنبال کننده و مخاطب کمتری دارد.
ساختار چنگ

ساز چنگ از نظر ظاهری شبیه به یک مثلث قائم الزاویه میباشد که سیم های آن در ارتفاع ساز به صورت عمودی نصب شده اند. در ابتدای ابداع، تعداد سیم های این ساز ۴ عدد بود ولی امروزه با توجه به اندازه ای که ساز دارد، تعداد سیم هایش میتواند از ۱۹ سیم الی ۴۷ سیم باشد؛ طبیعتاً هرچه تعداد سیم ها بیشتر باشد، آن ساز گستره صوتی بیشتری را در اختیار خواهد داشت.
این ساز امروزه در انواع مختلفی مانند چنگ باستانی، سنّتی، ارکستری و رومی ساخته میشود که در این مقاله درباره چنگ ارکستری صحبت میکنیم. اجزای تشکیل دهنده ی این ساز عبارتند از: ” تاج، سیم ها، گوشی ها، خرک، ستون، جعبه صدا، پدال ها و پایه “
روش نواختن ساز چنگ نیز به این صورت است که ساز به صورت عمودی رو به روی نوازنده قرار گرفته، نُت های زیر را با انگشتان دست راست و نُت های بَم را با انگشتان دست چپ خود مرتعش میکند. در نوازندگی ساز چنگ معمولاً از دو انگشت کوچک استفاده نمیشود و اصطلاحاً این ساز ” هشت انگشتی ” نواخته میشود.کوک کردن چنگ

اگر ساز چنگ را از نزدیک دیده باشید، احتمالاً تفاوت رنگ سیم های ساز توجهتان را جلب کرده باشد؛ برای کوک کردن ساز از این تفاوت رنگ سیم ها کمک میگیریم. سیم های ساز چنگ از هفت رنگ تشکیل شده است که این هفت رنگ از سیم اول تا سیم هفتم ساز می آید و از سیم هشتم، این هفت رنگ مانند دور قبل تکرار میشود.
در ساز چنگ، سیم های رنگ قرمز نُت ” دو ” و سیم های آبی و یا سیاه نُت ” فا ” را نشان میدهند؛ به همین ترتیب سیم های بین این دو رنگ در واقع نُت های بین دو و فا را تشکیل میدهند. نکته ای که باید در نظر داشت و حتماً باید آن را رعایت کرد، این است که نسبت به کوک ساز حساس باشید و سازتان را تقریباً هرروز کوک نمایید.

چنگ در ادبیات ایران

نه تنها در نقش و نگارهای حاضر در تخت جمشید، بلکه در اشعار اصیل و کهن ایرانی نیز نام این ساز وجود دارد و شاعران ایران زمین در آن دوران، از نام این ساز به عنوان یکی از صداهای موسیقی در اشعار خود به کار میبردند که در ادامه به برخی از این اشعار ایرانی اشاره خواهیم کرد.
من که شبها ره تقوا زده ام با دف و چنگ / این زمان سر به رَه آرم چه حکایت باشد؟ (حافظ)
از بس فغان و شیونم، چنگی است خام گشنه تنم / اشک آمده تا دامنم از هر مژه چون تارها (جامی)
چنگ خمیده قامت می خواندت به عشرت / بشنو که پند پیران هیچت زیان ندارد (حافظ)
چو چنگم و از زمزمه ی خود خبرم نیست / اسرار همی گویم و اسرار ندارم (مولانا)
نگهداری از ساز چنگ

با توجه به قیمت بالای ساز چنگ، طبعاً در صورت آسیب رسیدن به آن، نوازنده ضرر مالی بالایی را متحمّل خواهد شد. در نتیجه نیاز است تا با مراقبت های درست و اصولی، از سازتان حفاظت کرده و کیفیت آن را در درازمدّت تضمین نمایید. در ادامه به نکاتی اشاره خواهد شد که به نگهداری درست از ساز چنگ و یا همان هارپ کمک شایانی خواهد کرد.

همانطور که گفته شد، ساز چنگ ساز اشرافی و گرانی میباشد؛ در نتیجه از بدنه ی آن مراقبت کنید و سازتان را از شکستگی و خط و خش دور نگه دارید.

هنگام نواختن ساز چنگ، حتماً با ناخن کوتاه این کار را انجام دهید چرا که هم به ناخن هایتان آسیب میزند و هم صدای ناخوشایندی از سیم ها مرتعش میشود.

به طور میانگین سیم های سازتان را در هر سال تعویض کنید.